Endometriozis, rahim içini döşeyen dokuya benzer hücrelerin rahim dışında yerleşip büyümesiyle ortaya çıkan ve kadınların yaşam kalitesini olumsuz etkileyen kronik bir sağlık sorunudur. Çoğu zaman dayanılmaz adet ağrıları, cinsel ilişki sırasında hissedilen rahatsızlık ve çocuk sahibi olamama gibi sorunlarla kendini gösterir. Ancak erken tanı ve kişiye özel tedavi yaklaşımları sayesinde bu şikayetler yönetilebilir hale gelir.
Endometriozis Nedir? Neden Olur?
Endometriozis, rahim iç dokusuna (endometrium) benzer hücrelerin rahim dışında, vücudun başka bölgelerinde büyümesiyle ortaya çıkan kronik ve genellikle ilerleyici bir hastalıktır. En çok pelvik bölgede görülür; özellikle yumurtalıklar, tüpler, rahmin arka kısmı ve karın iç zarı gibi dokular bu hastalıktan etkilenebilir.
Normalde, her adet döngüsünde rahim iç duvarı kalınlaşır, gebelik oluşmazsa bu tabaka adet kanamasıyla dışarı atılır. Endometriozis hastalığında rahim dışına yerleşen benzer dokular da her adet döngüsünde hormonların etkisiyle kalınlaşır ve dökülmek ister, ancak vücut dışına atılamadıkları için içeride birikerek sorunlara yol açar. Ancak bu dokular vücut dışına atılamadıkları için çevrede iltihap, yapışıklık (adezyon), kist ve hatta doku hasarı oluşturabilir.
Endometriozisin kesin nedeni henüz netleşmemiştir. Ancak bazı teoriler vardır:
- Retrograd menstruasyon: Adet kanının rahim dışına, fallop tüplerinden karın boşluğuna geçmesi.
- Genetik faktörler: Ailede endometriozis öyküsü olması riski artırabilir.
- Bağışıklık sistemi bozuklukları: Vücut, rahim dışındaki endometrial dokuyu tanıyamayıp yok edemeyebilir.
Endometriozis, her yaş grubundaki kadında ortaya çıkabilse de, en çok 25 ila 40 yaş arasındaki kadınlarda teşhis edilmektedir. Erken yaşta şiddetli adet sancıları yaşayan genç kadınlarda da hastalık düşünülebilir.
Endometriozis Nasıl Teşhis Edilir?
Endometriozis tanısı koymak, hastalığın karmaşık doğası nedeniyle her zaman kolay değildir. Belirtiler birçok farklı jinekolojik hastalıkla benzerlik gösterebilir. Bu yüzden doğru teşhis için hem dikkatli bir hasta değerlendirmesi hem de bazı özel tetkikler gerekir.
Tanı sürecinin ilk adımı, detaylı bir hasta öyküsüdür. Hekim, tanı sürecinde adet döngüsünün düzenini, ağrının şiddetini ve zamanlamasını, cinsel ilişki sırasında yaşanan rahatsızlıkları ile bağırsak ve idrarla ilgili şikayetleri detaylı şekilde değerlendirir.
Jinekolojik muayene sırasında doktor, rahim ve yumurtalıkları değerlendirir. Muayene sırasında ağrı hissedilmesi, rahmin normalden farklı pozisyonda olması, kitle ya da hassasiyet tespit edilmesi, endometriozis lehine bulgulardır.
Transvajinal ultrason, pelvik organların detaylı değerlendirilmesini sağlar. MR, derin endometriozis odaklarının ve yayılımın detaylı görüntülenmesi için oldukça değerlidir.
Endometriozisin kesin tanısı genellikle laparoskopi adı verilen cerrahi bir işlemle konur. Bu, karın içine küçük kesilerden girilerek kamera yardımıyla organların doğrudan görüntülendiği bir cerrahi yöntemdir. Şüpheli dokular görülür ve gerekirse örnek alınarak patolojik inceleme yapılır.
Endometriozis Tedavi Yöntemleri
Endometriozisin tedavisi, hastalığın şiddetine, hastanın yaşına, çocuk sahibi olma planlarına ve genel sağlık durumuna göre şekillenir. Tedavide hedef; ağrıyı hafifletmek, hastalığın yayılmasını yavaşlatmak ve varsa infertilite sorununu çözmektir.
İlaç Tedavisi
- Ağrı kesiciler: Nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAID) adet ağrılarını azaltabilir.
- Hormon tedavileri: Doğum kontrol hapları, GnRH analogları, progestinler gibi hormon içerikli ilaçlar endometrial dokuların büyümesini baskılayabilir.
Cerrahi Tedavi
Laparoskopik cerrahi ile endometriozis odakları temizlenebilir. Bu yöntem özellikle:
- İlaç tedavisine yanıt vermeyen şiddetli ağrılarda
- Gebe kalamayan ve anatomik bozuklukları olan hastalarda
- Kist (endometrioma) gelişen durumlarda tercih edilir.
Yaşam Tarzı ve Destekleyici Yaklaşımlar
- Beslenme düzeni: Anti-inflamatuar beslenme, semptomları azaltmada etkili olabilir.
- Fiziksel aktivite: Hafif egzersizler, dolaşımı artırarak ağrıyı azaltabilir.
- Psikolojik destek: Kronik ağrıyla baş etmekte zorlanan hastalar için terapi faydalı olabilir.
Endometriozis ve Gebelik
Endometriozis, bazı kadınlarda gebe kalmayı zorlaştırabilir. Ancak bu, her hastada geçerli değildir. Doğru tedaviyle gebelik şansı artabilir. Gerekli durumlarda tüp bebek (IVF) gibi yardımcı üreme teknikleri de uygulanabilir.
Uygun cerrahi müdahale sonrası birçok hastada gebelik şansı artar. Örneğin:
- Laparoskopik olarak endometriozis odaklarının temizlenmesi
- Çikolata kistlerinin çıkarılması
- Yapışıklıkların açılması
Bu işlemler, tüplerin işlevini yeniden kazanmasını sağlayabilir. Ancak yumurtalık rezervi düşükse veya yaş ilerlemişse, bu süreci fazla ertelememek gerekir.
Bazı durumlarda doğal yollarla gebelik mümkün olmayabilir. Özellikle:
- Cerrahiye rağmen gebelik oluşmuyorsa
- Yumurtalık rezervi düşükse
- Tüpler tıkalıysa
O zaman tüp bebek (IVF) gibi yardımcı üreme teknikleri devreye girer. IVF, endometriozise bağlı infertilite vakalarında en etkili yöntemlerden biridir. Embriyo transferi, rahim içi ortamda başarı şansını artırabilir.
