Endometriozis

Endometriozis, rahim iç tabakasında (endometrium) bulunması gereken dokunun, rahim dışında başka bölgelerde de büyümesiyle oluşan kronik bir hastalıktır. Bu dokular genellikle yumurtalıklar, fallop tüpleri, rahim dış yüzeyi veya karın boşluğu gibi alanlarda gelişebilir. Her adet döngüsünde, rahim dışına yerleşmiş bu anormal dokular da hormonlara tepki vererek kanama gösterir; ancak dışarı atılamadıkları için zamanla iltihaplanmalara, yapışıklıklara ve kist oluşumuna yol açabilirler.

Kadınların yaklaşık %10’unda görüldüğü tahmin edilen endometriozis, özellikle doğurganlık çağındaki kadınlarda önemli bir sağlık sorunu olarak karşımıza çıkar. Şiddetli adet ağrıları, kronik pelvik ağrı, kısırlık ve yaşam kalitesinde düşüş gibi etkileri nedeniyle tanı ve tedavisi büyük önem taşır.

Endometriozis Neden Olur?

Endometriozisin kesin nedeni henüz tam olarak bilinmemektedir. Ancak tıbbi olarak birkaç neden düşünülmektedir.

• Retrograd menstruasyon (geriye doğru regl akışı): Bu teoriye göre adet sırasında dökülen endometrial dokular, fallop tüplerinden geriye doğru akarak karın boşluğuna ulaşır ve burada tutunarak büyümeye başlar.
• Genetik yatkınlık: Ailede endometriozis öyküsü olan kadınlarda hastalığın görülme olasılığı daha yüksektir.
• Bağışıklık sistemi bozuklukları: Vücut normalde rahim dışına yerleşen endometrial dokuları tanıyarak ortadan kaldırmalıdır; ancak bağışıklık sistemindeki bazı aksaklıklar bu doğal savunma mekanizmasının işlemesini engelleyebilir.
• Lenf ya da kan dolaşımıyla yayılma: Bazı araştırmalar, endometrial hücrelerin dolaşım sistemi yoluyla vücudun başka bölgelerine taşınabileceğini öne sürmektedir.

Çevresel faktörler, hormonal dengesizlikler ve inflamatuar süreçler de endometriozisin gelişmesinde rol oynayabilir.

Endometriozis Belirtileri Nelerdir?

Endometriozis belirtileri kişiden kişiye değişiklik gösterebilir, hatta bazı kadınlarda hiçbir belirti olmayabilir. Ancak en yaygın görülen semptomlar şunlardır:

Endometriozis Tanısı Nasıl Konulur?

Endometriozis, belirtileri başka hastalıklarla karışabileceği için tanısı bazen gecikebilir. Tanı koyma sürecinde, hem jinekolojik muayene hem de görüntüleme teknikleri önemli bir rol oynar.

• Hasta hikayesi: Doktor, kişinin adet düzeni, ağrı düzeyi, cinsel yaşamı ve varsa çocuk sahibi olma girişimleri hakkında detaylı bilgi alır.
• Jinekolojik muayene: Pelvik muayene sırasında bazı endometriozis odakları hissedilebilir; özellikle yumurtalıklar üzerinde kist varsa tespit edilebilir.
• Ultrason: Endometriozise bağlı kist (çikolata kisti - endometrioma) varlığı ultrasonla saptanabilir. Ancak küçük odaklar her zaman görünmeyebilir.
• MR (Manyetik Rezonans) Görüntüleme: Özellikle derin yerleşimli endometriozis için detaylı bilgi verir.
• Laparoskopi (Altın Standart): Tanıda en kesin yöntemdir. Kamera yardımıyla karın içi doğrudan görüntülenir, gerekirse biyopsi alınır. Aynı seansta tedavi de uygulanabilir.

Erken tanı, hastalığın ilerlemesini yavaşlatma ve yaşam kalitesini artırma açısından çok değerlidir.

Endometriozis Evreleri

Endometriozis, yaygınlığına ve vücutta oluşturduğu etkilere göre dört evrede sınıflandırılır:

1. Evre 1 (Minimal): Rahim dışında, genellikle karın zarında veya yumurtalık yüzeyinde birkaç adet küçük ve yüzeysel endometriozis odakları bulunur. Yapışıklık ya hiç yoktur ya da çok minimal düzeydedir.
2. Evre 2 (Hafif): Daha fazla sayıda odak ve yüzeyel yapışıklıklar vardır.
3. Evre 3 (Orta): Bu evrede, derin dokular etkilenmiş olur; yumurtalıklarda çikolata kistleri oluşabilir ve belirgin yapışıklıklar dikkat çeker.
4. Evre 4 (Ağır): Yumurtalık ve tüpler ciddi şekilde etkilenmiş, geniş çaplı yapışıklıklar oluşmuştur.

Evre ile şikayet şiddeti her zaman paralel gitmeyebilir. Bazı kadınlar minimal evrede şiddetli ağrılar yaşarken, bazıları ileri evrede hiçbir belirti göstermeyebilir. Bu nedenle tedavi planı evreden ziyade belirtilere ve hastanın beklentilerine göre düzenlenir.

Endometriozis Tedavisi

Endometriozis tedavisi kişiye özel planlanır ve hastanın yaşı, belirtilerin şiddeti, çocuk sahibi olma isteği ve hastalığın yayılımı gibi faktörler göz önünde bulundurulur. Tedavide temel amaç; ağrının azaltılması, hastalığın ilerlemesinin durdurulması ve doğurganlığın korunmasıdır.

1. İlaç Tedavisi

Ağrı kesiciler: Non-steroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAID'ler) adet sancılarını hafifletmekte kullanılır.

Hormon tedavileri: Yumurtlamayı baskılayan ve adet döngüsünü durduran hormon ilaçları (doğum kontrol hapları, GnRH agonistleri, progestinler) endometrial odakların küçülmesine yardımcı olur.

2. Cerrahi Tedavi

Laparoskopi yöntemiyle endometriozis odakları ve kistler çıkarılabilir. Cerrahi, ilaçlara yanıt vermeyen hastalarda ya da doğurganlık planlayanlarda tercih edilir.

3. Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Dengeli beslenme, egzersiz ve stres yönetimi de tedavi sürecine destek sağlar. Bitkisel destekler veya tamamlayıcı tıp yöntemleri bazı hastalarda belirtileri hafifletebilir; ancak mutlaka doktor onayıyla kullanılmalıdır.

Endometriozis Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Endometriozisin tedavisinde amaç; semptomların kontrol altına alınması, hastalığın ilerlemesinin durdurulması ve doğurganlığın korunmasıdır. Uygulanacak tedavi, hastanın şikayetlerine, çocuk sahibi olma planına ve hastalığın yaygınlığına göre değişkenlik gösterir.

1. Hormon Tedavileri
Hormonlar, rahim dışındaki endometrial dokuların büyümesini baskılamaya yöneliktir:

• Doğum kontrol hapları: Adet düzenini baskılar, ağrıyı azaltır.
• GnRH agonistleri ve antagonistleri: Yumurtlamayı tamamen durdurarak östrojen üretimini baskılar.
• Progestin içeren ilaçlar: Endometrial dokuların küçülmesini sağlar.

2. Laparoskopik Cerrahi
Endometriozis odakları, kistler ve yapışıklıklar minimal invaziv bir yöntem olan laparoskopi ile temizlenebilir. Bu yöntem, hem tanı sürecinde hem de tedavi amacıyla tercih edilmektedir. Özellikle ilaçlara dirençli ağrılarda veya çocuk sahibi olma planı varsa tercih edilir.

3. Doğurganlık (İnfertilite) Tedavileri
Endometriozis nedeniyle hamile kalamayan kadınlarda;

• Yumurtlama tedavileri
• Rahim içi inseminasyon (IUI)
• Tüp bebek (IVF) gibi yardımcı üreme yöntemleri uygulanabilir.

Bu tedavi planlarının, mutlaka deneyimli bir kadın doğum uzmanı ya da endometriozis konusunda uzmanlaşmış bir klinik tarafından yapılması önemlidir.

3. Yardımcı Üreme Yöntemleri

Doğal yolla gebelik elde edilemediğinde, başlangıç aşamasında yumurtlamayı uyarıcı ilaçlar veya aşılama (IUI) yöntemi tercih edilebilir. Ciddi endometriozisi olan hastalarda ise tüp bebek (IVF) tedavisi en etkili seçenek olabilir.

Endometriozise rağmen sağlıklı bir gebelik mümkündür. Ancak bu süreçte hem üreme sağlığı hem de hastalık kontrolü için düzenli takip şarttır.